Okuduğunuz kitabın ikinci bölümünde, Yılmaz Savaşçın, Assos taşı ile ilgili olarak bizi gizemli bir yolculuğa çıkaracak. Assos taşı (“Asya taşı” olarak da bilinir) üzerine Antik Çağ'dan bu yana çeşitli yorumların dile getirildiğini biliyoruz. “Ölü yiyici” olarak ünlenen Assos taşı, yalnızca ticari bir ürün değildi. Aynı zamanda, çözülmesi gereken bir sırdı ve bu nedenle büyük merak uyandırıyordu. Assos taşından yapılmış lahitlerin içine konan cesetlerin çok çabuk çürüdüğü ileri sürülüyordu. Pek çok araştırmacı, onun “ölü yiyici” özelliğinin doğru olup olmadığını anlamaya çalıştı; ama bugüne değin esrar perdesini aydınlatan olmadı. Zaman içinde, taşın türü ve özellikleri ile ilgili yanlış bilgilerin ortaya atılması (örneğin Assos taşının bir tür kireç taşı olduğu gibi), konuyu daha da karmaşık bir hâle getirdi. Serdaroğlu başkanlığında yapılan kazılar ve Savaşçın'ın çalışmaları neticesinde, Assos ve çevresindeki ocaklardan çıkarılan taşın gerçek hikâyesini keşfetmek mümkün oldu. Bu sürükleyici araştırmanın kilit role sahip öğelerinden biri de, şap mineralidir. Şimdi kısaca, Antik Çağ'dan bu yana şap kullanımına ilişkin bazı örnekler vermek sureti ile, kitabın ikinci bölümüne bir nevi hazırlık yapmış olalım.

Şap, ticari değeri yüksek bir hammadde olma özelliğini uzun zaman korumuştur. Kullanım alanı çok geniştir; öyle ki, şap için eski çağların petrolü yakıştırmasını yapabiliriz. Boya sabitleyici olarak cam ve dokuma işlerinde değerlendirildiğini biliyoruz. Bakteri oluşumunu önlemedeki tesirinin yanı sıra, kanı pıhtılaştırıcı özelliği sayesinde, tıp ve kozmetik alanında önemli bir yere sahipti. Avrupa'da yüksek kaliteli kağıtların yapımında yine şap mineralinden yararlanılıyordu. Ayrıca, su içindeki yabancı maddelerin topaklaşmasını sağlaması nedeni ile, eski çağlardan bu yana arıtma işlemi için de kullanılmıştır. Şapın bir diğer çarpıcı özelliği, yanmayı geciktirici etkisidir. Eskiden yapılarda ahşap malzeme çok bulunduğu için, yangınlar büyük bir tehlike oluşturuyordu. Ahşap üzerine şap minerali sürüldüğünde, ateşe karşı dayanıklılığı arttırmak mümkündü. Özellikle kuşatma savaşlarında, savunma ve saldırı silahlarındaki ahşap malzemenin korunması için şap biçilmiş kaftandı. Bir örnek vermek gerekir ise: Kuşatma sırasında sur duvarlarını yıkmak veya surların üzerine asker çıkarmak için ahşaptan yapılmış hareketli kuleler kullanılırdı. Bu araçların ateşten zarar görmesini engellemek için, dış yüzeyleri hayvan postları ile kaplanırken, ahşap malzemeye şap veya sirke emdirilmekteydi.*Aynı şekilde, kuşatma altındaki bir kentte, dışarıdan gelebilecek ateşli saldırılara karşı, ahşap yapılar şap ile dayanıklı hâle getiriliyordu.**

Şap, kimyasal özellikleri sayesinde, çok çeşitli alanlarda fayda sağlayan, işlevsel değeri yüksek bir maddedir. Simya çalışmalarında da oldukça popüler bir malzemeydi. Avrupa'nın özgürlükleri kısıtlayıcı Orta Çağ ortamı, sayısız gizli haberleşme yönteminin icat edilmesine neden olmuştur. Porta*** ve Tiritemiyus**** gibi yazarların eserlerinde gizli haberleşme ile ilgili çok sayıda yöntem zikredilmiştir. Şap ve sirke kullanarak “görünmeyen mürekkep” üretmek bunlardan yalnızca bir tanesiydi. Bu işlemde amaç, yumurta üzerine dışarıdan bakıldığında kimsenin görmediği bir iletiyi yazmaktı. Tarifi şu şekildedir: Şap tuzu, bir miktar sirke içinde eritilerek yazı yazmak için gerekli karışım hazırlanır. Önceden iyice kaynatılmış olan yumurtanın kabuğu üzerine, karışıma batırılan bir fırçanın yardımı ile yazı yazılır. Yumurta, kuruması için bir süre bekletilir, böylece üzerindeki yazının tamamen kaybolması sağlanır. Son aşamada ise, yumurta, iletiyi alacak kişiye gönderilir. Alıcı, dışarıdan bakıldığında gayet sıradan görünen yumurtanın kabuğunu soyduğunda, gizlenmiş yazıyı okuyabilir; çünkü tüm yazı yumurtanın dış beyaz katmanı üzerine geçmiştir. Özellikle zindana atılmış kişilere haber göndermek için akla uygun bir yöntem gibi durmaktadır. Bu taktiği denemek isteyen okuyucu olursa, şaplı yumurtayı yememesini tavsiye ederiz.

Görünmez mürekkep kullanımı ve şifreleme yöntemleri gibi gizli haberleşme teknikleri, insanlık tarihinde uzun zamandan beri uygulanmaktadır. Doğal olarak, söz konusu taktiklerin hepsi Orta Çağ'da icat edilmedi. Antik metinler, pek çok konuda olduğu gibi, bu alanda da araştırmacılara ilham kaynağı olmuştur. Örneğin Porta, eserinde Teğofırastos'tan alıntılar yapar. Teğofırastos'un, ağaç gövdesi üzerinde kendiliğinden oluşmuş gibi görünen yazı ve işaretlerin nasıl yapıldığını tarif ettiğini anlatır. Bu yönteme göre, ağaç gövdesinin üst yumuşak kabuğu sıyrıldıktan sonra alt katmanlara işaret veya yazılar oyulur. Tekrar kapatılan sıyrılmış kabuk gövdesi, doğal gelişimini sürdürür. Zamanla, yapılan işaret veya yazı, ağacın dış yüzeyinde belirmeye başlar. Teğofırastos, bu çeşit kurnazlıkların, özellikle “ilahî mesaj” gibi sunulduğunu belirtir. Çeşitli bitki veya hayvan kürkleri üzerinde birtakım yazı ya da sembollerin ortaya çıkması, günümüzde de rastladığımız olgulardır. Şans eseri olanları bir tarafa bırakırsak, bunların çoğu, kökeni çok eski zamanlara dayanan, “aldatma” sanatının örnekleridir.

Şap, kabaca göstermeye çalıştığımız gibi, tarih boyunca sayısız amaca hizmet etmiştir. Günümüzde çoğu alanda yerini farklı malzemelere bırakmış olsa da, çeşitli şekillerde bu doğal maddeden yararlanmaya devam ediyoruz. Daha önce vurguladığımız üzere, kitabımızın ikinci bölümü, gizemli Assos taşının izini sürmektedir ve esrar perdesini aydınlatmak için şap yine başlıca yardımcımız olacaktır.

assos.city

Kitapta geçen bütün özel adlar ve terimler okunuşlarına göre yazılmıştır. Bu konu pek çok açıdan okura yabancı gelebilir ve yadırganabilir. Bununla birlikte Türk Dili'nin yapısı gereği bir Türkçe metinde geçen her sözcük dilin ses bilgisine uymak zorundadır. Aksi durumda bir metni akıcı şekilde okumak için Türkçe dışında dilleri de bilmek zorunlu hale gelir. Bu konu oldukça ihmal edilmiştir ve bunun bir sonucu olarak da tutarsız bir geleneğin oluşmasına neden olunmuştur. Değişim ve gelişim için bir yerden başlamak gerekmektedir. Aşağıdaki listede metinde geçen yabancı sözcüklerin diğer yazılış biçimleri verilmiştir. Böylece okuyucu söz konusu sözcükler ile ilgili bir araştırma yapmak istediğinde zorlanmayacaktır. Liste son aşamasında değildir, zamanla olgunlaşacaktır.

 

Kelsos // Kelsos/Celsus

Botayi // Botai

Turoğas // Troas

Turoya // Troia

Sıtrabon // Strabon

Satniyoyes // Satnioeis

Piriğamos // Priamos

Müsiyalılar // Mysia-lılar

Mürsilos // Myrsilus/Myrsilosa

Metümnalı // Methymna-lı

Kuroysos // Kroisos

Alyates // Alyattes

Güges // Gyges

Fokaya // phocaia/phocaea

Teğos // Teos

Ayolya // Aeolia

Daryos // Darius/Dareios

Lüsandıros // Lysandros

Aygospotamoy // Aigospotamoi

Antalkidas // Antalkidas

Artakserkses // Artaxerxes

Atarneyos // Atherneos

Hermeyas // Hermias/Hermeias

Evbulos // Euboulos

Bitünyalı // Bithynia'lı

Pilaton // Platon

Pütiyas // Pythias

Kısenokrates // Ksenokrates

Kentavros // Kentauros

Heyron // Kheiron

Nikomahos // Nikomakhos

Miyeza // Mieza

Akademiya // akademia

Epikuros // Epikuros

Timayos // Timaios

Diyogenes // Diogenes

Lükeyon/Likeyon // Lykeion

Teğofırastos // Theophrastos

Aleksandıros // Aleksandros

Aleksandırıya // Aleksandreia

Kısenofon // Ksenophon

Küros // Kyros

Babüloniya // Babylonia

Kılerkos // Clearchus

Filipos // Philippos

Miyeza // Mieza

Gıranikos // Granikos/Granikus

Lakoniya // Lakonia

Efesos // Ephesos

purosikünesis // proskynesis

Kalistenes // Kallisthenes

navarhos // nauarchos

Müsiya // Mysia

Kalhedon // Kalkhedon

Evrümedon // Eurymedon

Demofilos // Demophilos

Türtamos // Tyrtamos

Sofokles // Sophocles/sophokles

Diyadohoy // Diadokhoi

Evmenes // Eumenes

Atalos // Attalos

Germanikus // Germanicus

Gayus Kayzar // Gaius Caesar

Kaligula // Caligula

Jüpiter Kapitolinus // Jupiter Capitolinus

Pavlos // Paulos

Aleksandırıya Turoğas // Alexandria Troas

Kıleğantes // Cleanthes/Kleanthes

Sutoğa // stoa

areyopagus // areopagus

Agnostos Teğos // Agnostos Theos

Antigonos Gonatas // Antigonos Gonatas

Simplikiyos // Simplikios

Apateya // Apatheia

Firederik Barbarossa // Frederic Barbarossa

İkoniyon/İkoniyum // Ikonion(Hel.)/Iconium (Lat.)

Kalükadnos // Kalykadnos

Fıranklar // Franklar/Frenkler

Rasıl // Russel (Bertrand)

megafuroneyin // megaphronein

Cerıd Daymınd // Jared Diamond

Homo sapiyens // homo sapiens

kuromozom // kromozom

mitokondiri // mitokondri

Kuloropılast // Kloroplast

Neyandertal // Neandertal/Neanderthal

palestıra // palaestra/palaistra/palestra

Künosarges // Kynosarges/Cynosarges

Kiyanobakteriya // Cyanobacteria

Davidsın // Davidson

gümnazyon // gymnasion

Ishomahos // Ischomachos

harmonya // harmonia

Alkidamas // Alkidamas

Evripides // Euripides

Hetayra // hetaira/hetaera

küliks // kylix

Aspasiya // Aspasia

Arkinasa // Archeanassa

Tağis/Tayis // Thais

Targeliya // Thargelia

Antiyohos // Antiokhos

Tesalya // Thessalia

Zerkses // Xerxes

Kıleğobuline // Cleobulina/Cleobuline

Kantor // Cantor (Georg)

Safo // Sapho

Tales // Thales

Telesila // Telesilla

Pıraksila // Praxilla

Korina // Corinna/Korinna

Pütagoras // Pythagoras

Teyano // Theano

Müyiya // Myia

Mantineyalı // Mantinea-lı

Diyotima // Diotima

Marsilyo Ficino // Marsillio Ficino

Kıratülos // Cratylus/Kratylos

Boyetiyus // Boethius

Kopernik // Copernicus/Kopernicus

Galiley // Galilei

Nivtın // Newton

Sigmund Furoyd // Sigmund Freud

pisikanaliz // psikanaliz

Maroneyalı // Maroneia-lı

Hiparhiya // Hipparkhia

Künik // cynic

Kırates // Crates/Krates

künikos // kynikos

Antistenes // Antisthenes

Lasteniya // Lasthenia

Fileyuslu Aksiyoteya // Axiothea of Phleious

diyabolos // diabolos

diyabaleyin // diaballein

Ahilevs // Akhilleus

hübris // hubris/hybris

Timarkus // Timarchus

Turuva // Truva

Ayaks // Ajax

Koros // Koros/Corus (latin)

Zevs // Zeus

Lovri // Lowry

Teğodosyos // Teodosios

Teğodosyus Dobzansiki // Theodosius Dobzhansky

Aysopos // Aisopos

Firügya // Phrygia/Frigya

Lüdya // Lydia/Lidya

Rodopis // Rhodopis

Apaturya // apaturia

Elefantin // Elaphantin/Elephantine

Elaya-lı // Elea-lı

Gelyus // Gellius

Pompülus // Pompylus

Hiyerapolis // Hierapolis

Epiktetos // Epiktetos

Epafuroditos // Epafroditos

Sutoğacı // stoik/stoic

Yulyus Kaysar // Julius Caesar

Pedagogiyum // pedagogium

Pilinyus // Pliny/Plinius

Piriyene // Priene

Kalistus // Calistus

Nüks // Nyx

Hüpnos // Hypnos

Etiyen Feliks Denin dö Küviye // Étienne Félix d'Henin de Cuvillers

Ceyims Bired // James Brad

Vircinya // Virginia

tırans // trans

Purotireptikos // protrepticus

filosofiya // philosophia

Fırans De Val // Frans de Waal

Edvırd Vilsın // Edward Wilson

Karl fon Lineya // Carl von Linnea

Gimelin // Gmelin

Galenos // Galenos

Piyer Ado // Pierre Hadot

Tirimalkiyo // Trimalchio

Petronyus // Petronius

Seneka // Seneca

Kalvisyus Sabinus // Calvisius Sabinus

Hesiyodos // Hesiodos

Deyipnosofistay // Deipnosophistai

Vespasiyanus // Vespasianus

Domitiyanus // Domitianus

relegatiyo // relegatio

Erih Furom // Erich Fromm

Filo // Philo

kıremasyon // kremasyon

Pitos // Pithos

Heti Goldmın // Hetty Goldman

Kılazomenay // Klazomenai

Antiyokos // Antiochos

Mavzolos // Mausolos/Mausolus Mavzoleyum // Mausoleum

Publiyus Varyus // Publius Varius

Arkayik // arkaik

Gufiye // Gouffier

Ogüst Kont // Auguste Comte

Fıransis H. Bekın // Francis H. Bacon

Cosıf Teçhır Kılark // Joseph Thacher Clark

Luvr // Louvre

Şarl Teksiye // Charles Texier

Evromos // Euromos

Erütray // Erythrai

anasitilosis // anastylosis

rekonstürüksiyon // rekonstrüksiyon

Kavnos // kaunos

kaveya // cavea

Tiritemiyus // Trithemius

farmakos // pharmakos

Karl Gustav Yung // Carl Gustav Jung

assos.city